Kars, geleneksel oyunlar bakımından en zenğin illerdendir. Bunun nedeni degişik kültür birikimi olan insan topluluklarının yöreye yerleşmesidir. Türkmen boylan. Azeriler ve Dogu Anadolu yöresi insanlanmn oyunlan bir arada görulebilir .

 Halk oyunları : Kars, halk oyunlan yönunden, bar bölgesine girer. Halaylara ve semahlara da kimi, ilçe ve köylerde rastlamr. Tek halkall. çift halkalı oyunlar

aldugu gibi, karşllama biçiminde oynanan ayunlar da vardlf .Kars halk oyunlan ç0gunlukla kaçma (kadm-erkek) oynarur. Kars'm kimi ilçelerindeki oyunlarda nitelikli bir gbrunum açlsmdan, Kafkas oyunlanyla benzerlikler gbrulur. Orta oyunu bzelliğinde konulu, bykulu danslarla da gunluk alaylar, savaşlar ve alaganustu konular simgelenir. N anay denilen, çalglslz oyun havalan da yaygmdlf .

Bara Artvin ve Kars ybrelerinde l.yallı" denilmektedir. Toplu barlara genellikle küçük ybrelerde rastlanmaktadlf. Daglık ybrelerdeki barlar çagunlukla beceri gerektiren hlZlı oyunlardlf. Açlk havada davul zurna, kapalı yerlerde ney ve davul eş

liğinde oynanır.

 

Duz Bar'a, Aglf Bar, Bar Sekmesi, Tutiye, Mahmudiye, Aşlfma (Tek Ayak Bar ), 0ç Ayak Bar, çember Slçratma (Tik Bar). Bekir-Bengi, Karapurçek. Ters Bar, Tek Tamzara. çift Tamzara, Sarhoş Ban, Daldalar, Tavuk Ban, Ezingan Deresi, Kars.m Onu, Duma Bc,n, Hoşbilezik (Altun Yuzuk), Mustafa Ban, Kotan Ban, Can Maral (Gbçerğin Vurdum), Zencirli Kbroglu, Dur Yerinde (şuregel Ban), Ardahan Ban, Yayla Ban, Kbroglu Ban, Koçan Ban, Temur Aga, Deliloy. Laçm Ban, Papuri (Pagpuru), Sallama, Gulum Oglan, Ay Işlgl, Bir Gul Ektim, Diz Klfma, Klf-Al, Boyakçlmn Gelini. Hey-Nan, Kundurayl Mar Boyarlar, şerbeti Kaldl Tasta, Bu Gelen Nahlf mldlf , şarul, Almalı Daglar, Senalar, Bizim Bagda, indim Derede Durdum, Dagdan Kestim

 

Degnek;

Karapapak denilen Türkmenlerin oynadlgl Terekeme, Aglf Terekeme, Tellice, Lezgi (Hengi), Koloş, Orta çala, Susen Sumbul, Kalender, Memmet Baglf. Almadere, çil Horuz, Duz Yallı, Nan, şanalım, Kesme;

 

Azerbaycan aslllı topluluklann oynadlgl Edilceben Senem , Ceylani, Askerani (Gence), Mirzayi. Kaşengi. Lezgi, Beşaçılar. Nez Beri (Naz Ban), Lale. Kuçeler (Kbşeler), Enzeli, Karabag, Uzun Dere. Arzuman, Igdlf Yallıs1, Sincani (Zengani). Gumuru Yallıs1, Gulbi;

 

 

Dogu Anadolu'dan gelen topluluklann oynadlgl Delilo, Koççeri, Gble'nin Duzu, Hay Mala, Nare, Lorke, Gaçke Ban, Kule, Hey Nan, Berzini, çepik, Hekari gibi halk ayunlan oynanmaktadlf .Bunlarm en bilinenleri şöyle oynanır:

 

Lezgi : Azeri oyunlanndandlf .Tek, ikili, ,"

 

alaca dizi (kadm-erkek), toplu karşılamaz gibi degişik adlar alır. Tek oynandlgmda "Lezinka" denir. Toplu oynamrsa, yöreye göre Lezgi, Lehuri, adlm alır. Oyunda erkek kartalı, kadmsa SUlunu simgelemektedir. Oyuncular halız aluşturur, dönerek oynarlar, arada bir durdurulur. Bu slfada oyunculardan biri, kimi kez alamn ortasma f1rlayarak özel gösteri yapar. Tek kişilik gösteriler slfasmda halkadakiler el ç1rpmakla

yetinirler .Pappuri : Yerli oyunlardandlf .Oyun sallan mayla başlar, sert hareketlerle hlzlarur. Ağırlaşarak ve hlzlanarak suren ayunda birden durulur. Klzlar ortaya f1rlar. elele t'Utuşup bir kez döndukten sonra yerlerine geçer. Bu kez aym hareketi erkekler yapar .

ilk figurlerdeki saga sola sallanarak yürüme, küçük bebeklerin yürüyuşunu andudlgmdart, oyuna bebek anlamma gelen, 'Ipappi"den tureyen Pappuri denildigi samlmak tadu .

 

Üç Ayak : Yerli barlardan 0ç Ayak, hareketlilik ve çeviklik gerektiren bir oyundur. Oyun suasmda ayaklar uç kez yere vurulur. 0ç kez de yerinde sayar. Adlm da bu uçlu hareketlerden almlştu. KIZll-erkekli oynamr .

 

Terekeme : Adml Kars'ta yerleşmiş bir Türk boyu olan Terekemelerden (Karapapak) almlştlr. Terekeme erkeklerinin almganllglm, yigitliğini; kadmlanmn ise agu başlı, çekingen davramşlanm yansltlr. Oyun çok aglr bir havada, iki klZ oyuncunun, seyircileri ellerindeki mendili başlanna ve göguslerine göturup selamlamalanyla başlar.

Döne : Erkek ve kadm birlikte oynanan yerli oyunlardu. Genellikle uç klZ. dört erkekle oynamr. Agudan başlar. gittikçe hlzlamr. Oyuncular elele tutuşur. iki adlm saga sekilir, sonra uç adlm sola yürünur. Tempo hlZlandlkça yürüme ve sekmeler slçramaya dönuşur. çökmelere de yer verilerek oyun surdurulur. Bu suada Türkusu yinelenir:

Yar dane, dane, dane

N'oldu sevdigim sene

 

Laçın-Ters Laçm Barl : Klzlı-erkekli oynamr. Kaglzman da oynanan biçimi şöyledir: Oyun sag ayakta sallanmayla başlar. iki sag, iki sol yerinde sallanarak yürünur. Agudan başlayan oyun git gide hlzlanu. Sonra Ters Laçm oynanmaya başlamr. iki saga yürünur. sallama yapılır. 0 ç sola çekilir. Yeniden sallama yapılu. Oyun böylece surer. yalmz erkeklerle oynandlgmda çökmeler, atlamalar ve daha çevik hareketler yapılu. Ters Laçmda ters yönde ilerlendigi için, oyuna bu ad verilmiştir . Türkusu şöyledir:

Laçln bana laçln bana

Destele ver saçln bana

Ters Laçinde ise:

Lohoy lohoy laçlno

Dander gelsin laçmo

 

Kıskanç : Bir erkek ve iki klZ tarafmdan oynanmaktadlr. ilkin beraber ve hareketli bir muzikle oyun alamna çlkılu. Sonra klZlann her biri bir köşeye aynlır. Erkek çeşitli hareketlerle klZlara kur yapar ve klskanduu. Oyunun sonunda klzlann ikisiyle beraber erkek pisti terk eder .

Koçare : Koçare, erkeklerin oynadlgl canll oyunlardandlr. Oyuncular kollanm birbirlerinin omuzlanna dolaylp. vücutlanm geriye atarak oynarlar. Koçare adl. göçmek anlammdadu.

Koçarenin Türkusu şöyledir:

naymln koçar

Niye oldun koçeri

Kapekler seni dişler

Bekleme gel içeri

 

Kars, Osmanlı topraklanna katıldlktan sonra hareketli ve askeri bir merkez olmuş, halk ordu ile iç;içe yaşamlştlr. Paşa göçtü, ordunun harekete geç;işi vc komutanlann ugurlanmasmda oynandlgmdan, bu adla arulu. Klzlı-erkekli gruplar elelc tutuşarak oynarlar.

 

Dondürme : Bu oyuna kimi yörelerde döndurme, kimi yörelerde ç;ögutme de-' nilmektedir. Klzll-erkekli karşılama biç;iminde oynamr. K1zlar ve erkekler iki dizi oluştururarak ve maniler söyleyerek oynarlar:

 

Klzlar:

çoban itin gudursun

Arkacmda su dursun

Eger seni almazsam

Scni ylldmm vursun

 

Erkekler:

Alma attlm yiyesen

şu sepetin göyersen

Eger bana gelmezsen

Seni klzken ölesen

 

Klzlar:

Oglan bir kara hindi,

Duvar dibine sindi

Toprak başma oglan

Klzlar ustune guldü

 

Kemal Paşa : AtaTürk'un ö Ekim 1924'te Kars.a gelişinde ezgilenen Türku eşliğinde, klZll erkekli oynanmaktadu. Türku ş5yledir:

Hoş gelişIer oIa Mustafa KemaI Paşa

Askerin, miIletin, devletinle bin yaşa

Serfiraz ettin bu kademleri

Mes'ut eyledin KARS' a gelmeyi

Hoş gelişIerin, bu görüşlerin

Tebrik eyleriz, tebrik eyleriz

Cephede mitralyöz ayna gibi parllyor

şarkistan Türkleri sancak elde bekliyor

Marş marş askere kurban

Marş ileri, dönmez geri

Türk'ün askeri, Türk'ün askeri

Sagdan sola, soldan saga

Al da bayragl düşman üstüne

Gelenekselleşen bu oyun daha çok milli bayramlarda oynanmaktadu. Oyun SOnunda oyunculardan biri g5mleğinin içinden bir bayrak çlkararak ortaya firlar ve oyun biter .

 

Halay : Kimi y5relerde oynanan halay Agn, Bitlis ve Muş y5resindekilerle büyük benzerlik g5sterir. Agulama b51umuyle başlayanlann ikinci b51umune hlZll anlammda "yelli.' denir. Türkmenler halaylara 5zellikle barlara '.yalll'. derler, Bunlar daha çok nanaylarla, yani s5z1u olarak oynarur. 0ç Ayak, San Seyran, Kurdun K1Z1. şekeroglan başlıcalandu .

 

Seyirlik Oyunlar :

 

Orta oyunlan : Kars, köy seyirlik oyunlan ve ortaoyunlan aç1smdan da çok zenğindir. K1na gecelerinde. dugunlerde oyuncular becerilerini sergileyerek seyircileri guldururler. Tiyatronun temeli sayılan k5y seyirlik oyunlan, k5ylerde toplantllarm,

 

eglencelerin en zevkli bolumleridir. Kervan Oyunu. Deve Oyunu, Koşe Oyunu, Yuzuk Oyunu, Aş1k Oyunu, Yaş Oyunu, Hortlak Bezeme, Harembaş1 Oyunu, Yaylk. Pişik bu oyunlarln başlıCalarldlr. Yorede. bir koyden obur koye (oglan evinden klZ evine) gelin almaya giden oglamn yakmlarma "atlı" denir. Bu oyunlarda da en guç roller atlılarlndu .

 

Kervan Oyunu : Seyircilerin çevirdigi alana once, koyun postu giymiş, yuzunu isle karartmlş, başlna da papak (başlık) geçirmiş kervancl gelir. Yamnda iki de adaml vardlr. Tipiye yakalanmlş ve koye slgmmlştlr. Muhtarl sorar. KIZ tarafmdan biri ayaga kalkarak, muhtar oldugunu soyler. Kervancl atlılardan birini gostererek, "hele şu sandalyeyi ver de once oturaylm, uzak yerden geliyorum, çok yorgunum. sonra konuşallm" der. Gosterilen atll sandalye olur. Kervancl ustune oturur.Sonra "bu gece bizi koyunuzde konuk eder misiniz?" diye sorar. Muhtar oburlerine damşarak kalabileceklerini soyler. Kervancl, once hayvanlarm evlere dagltllmaSml ister . Aklına gelen hayvanlarl sayarken, muhtar demesin ki ortada hayvan varmlş gibi "bir eşegim var, bir katlrlm var, bir aylm var, itim var" diye atlılarl dagltlr. KervanCIYl da kendi evine goturmek uzere yamna alu, alandan ayrılu. Bir sure sonra ya da dugun birkaç gun surdugunde ertcsi gece, kervancl alana girer, muhtara teşekkur eder. "Siz bize çok iyilik ettiniz, havalar duzeldi, yola koyulallm , hayvanlcmml toplamaya geldim. Hepsini seslerinden tamrlm. Hele amrsm bakalım eşegim.Bakaylm horozum da bir karlş1klık olmasm sonra" der. Atlılar hayvan sesi ç1karu. Kimi kez de "bu benim kendimin sesine hiç benzemiyor'. diyerek atlılarl gUç durumda buaklr. Guluşmelerle oyun sona erer. Aym oyun yorede Kose Oyunu adlYla da bilinir .

 

Kdrüyü Gapa (Körügü Kapa) : Bu oyun da dugunlerde oynamr. O,>!un bir kalayCl, iki dc çuakla oynanu. Yuzleri komurle karartılmlştu. Kalaycl, keçi klllndan sakal takar. ç1raklarm elinde birkaç baku kap, bir buçuk metre uzunlugunda bir sopa ve bir kaç kalayCl araCl vardu. izleyicilere kalaylanan kaplarl olup olmadlgml sorarlar. Olumlu yamt alınca usta çuaklara doner: '.haydi ogullar getirin korugu kuralım"

der.

 

Atlılardan biri koruk olur. Qraklar onu apar topar getirip ortaya oturtur. Oyunlar gelinin onuruna yapıldlgmdan eglencelerde atlılar karş1 ç1kamazlar. Kalaycl ç1raklann yardlmlyla elindeki sopayl ortaya gelen atlımn ceketinin sag kolundan sokar, sol kolunda çlkaru. C::uagm biri adamm arkasma geçerek sopamn iki ucundan tutar, bir korukmuş gibi saga sola sallamaya başlar. Agzlndan da koruk gibi ses ç1karu. Obur ç1rak kaplarl siler, usta da kap kalaylıyormuş gibi yapar .

 

a suada bir kişi hlzla alana girer ve: "usta ne durursun, baban oldu, hadi gidelim.' dcr. Usta aldumaz: "adam sende boşver, zaten çok yaşlıydl, çok kotuydu" diyerek işi surdurur. Aym kişi az sonra koşarak yine gelir: "usta anan da oldu" der. Usta yine aldumaz "aman sende galmagal (kalabalık) eyleme, o zaten karlmla geçinemezdi, çek korugu" diyerek aldumaz. Haberci sonuncu gelişte karlslmn oldugunu soyleyince usta dovunmeye başlar: "Hayvah hay" der, "şimdi evim ylkıldl". Kendi saç1Ymlş gibi koruk olan atlımn saç1m yolar. C::uaklara "hele toplaym hacatl (araçlarl). kapayalı11'l korugu nefes almasm" deyip dogrulur. Korugun agzlnl kapatlYormuş gibi hazulanarak ocak kurumunu adamm agzma yuzune surer .

 

Pisik : En yaygm oyunlardandu. Pisik, yerli agzmda kedi demektir. Erkeklerden biri bir gun once eve getirdigi eti karasmm yediğini ogrenir. Karlsl ise "Eti pisik yedi" der. Kadm kQcaslm gormuyormuş gibi yaparak pisik Türkusunu soyler ve oynar:

 

Boyle yüzsüz olur mu ?

Pisik de hlrslz olur mu?

Kedi de degil kendisi

Kadm duymamlşCaSma Türkusunu surdurur. Oyun bu şekilde karşlllkll tilr

kulerle devam eder .

 

çocuk Oyunlarl: Yörenin çocuk oyunlarl, diger yörelerdeki oyunlara benzer. çocuklar büyüklerin oyunlarma da katllır. Aşlk Oyunu, Yuzuk Oyunu degişik adlarla Kars'ta da görülür. Yuzilk Kimde? oyunu da bunlardandlf.

 

Yüzük kimde : Oyuncular bir dizi oluşturur. içlerinden biri ebe olur. Tilm oyuncular arkalarlru dönerek göz1erini yumar. Ebe elindeki kemerle dizidekilerden birinin eline vurarak I'yilzilk kimde?" diye sorar. Eline vurulan kuşkulandlgl kişiyi gösterir. Ebe bu kez onun eline vurarak yUzugun kimde oldugunu sorar. Sonunda yuzilgu bulan ebe olur. Ebe de onun yerine geçer. Oyun böylece surer   (kaynak cildirlikarapapak)