AŞIK “ŞENLİK BABA” NIN ESERLERİNDE PSİKOLOJİK UNSURLAR    Aşık Şenlik 19. asırda Kafkas kültür dairesinde yetişen önemli şahsiyetlerden biridir. Türk kültürüne hizmetleri ve bölgenin istikbaline katkılarından dolayı üzerinde çok yönlü araştırmalar yapılması yeni nesilin görevidir. Bugüne kadar yapılan araştırmalarla hayatı ve eserleri, edebi etkileri, mücadeleci şahsiyeti üzerinde durulmuştur. Ancak tahlile yönelik araştırmalar bu araştırmaları tamamlayacaktır. Aşık Şenlik, bazı araştırmacılara göre 1848, bazı araştırmacılara göre ise 1850 yılında Çıldır ilçesinin Suhara (Yakınsu) köyünde dünyaya gelmiştir. karapapak boyuna mensuptur. Atalarının Azerbaycan’ın Borçalı Kazak bölgesinden geldiği tahmin edilmektedir. Anasının adı Zeliha, babasının adı Molla Kadir’dir. (Aslan, 1975) Herhangi bir örgün eğitim kurumuna (medrese) devam etmediği halde yaşadığı dönemin yaygın eğitim imkanlarından yararlanarak kendisini yetiştirmiş olan Şenlik Baba eserlerinde yansıttığı engin kültürü informal olarak kazanmıştır. Eserlerinden anlaşılacağı gibi Aşık Şenliğin yaşadığı çevrede Kafkaslardan gelerek Anadolu’da etkili olan çok zengin bir Halk Kültürü kuşaktan kuşağa aktarılarak yaşamaktaydı. Şenlik aşık meclislerinde dinlediği bölge aşıklarından, köydeki odalarda yapılan sohbetlerden ve okunan cenk kitaplarından, camide yapılan dini eğitimden üstün zekası sayesinde çok iyi faydalanmıştır. Dini, tarihi ve edebi bilgisini dehasıyla yoğurarak eserlerine yansıtmıştır. Köy hayatının günlük işleri arasında çobanlık ta yapan Şenlik, 14-15 yaşlarında iken ördek avına gittiği günlerden birinde ikindi vakti daldığı derin uykudan ertesi gün uyandığında söylediği şiirlerle bade içerek “Hak Aşığı” olduğunu ifade etmiştir. “Şenlik” Mahlasını da bu şiirlerde kullanan aşığın asıl adı Hasan’dır. (Erdener, 1960)
Bu olaydan sonra Suharalı Hasan çevrede “Aşık şenlik” olarak tanınmaya başlamıştır. Kısa sürede “Hak aşığı” olarak ün salmıştır. Aşıklık alanında görgüsünü ve bilgisini arttırmak üzere o zaman bilinen aşıklardan Hasta Hasan’ın çırağı Aşık Nuri’nin yanına giden Aşık Şenlik orada saz çalmayı öğrenmiştir.  (Aslan, 1975) Düğünlerde, toplantılarda çalıp söyleyen Şenlik bölgenin en sevilen ve aranan aşıklarından biri olmuştur. Atışmalarıyla, tamamen irticalen söylediği hikaye ve şırleriyle yeteneğini ve gücünü ortaya koymuştur. Şenlik Baba namıyla ün salan aşık günümüze kadar çok sayıda aşık üzerinde etkili olmuştur. 1912 yılında Revan’da yapılan bir yarışmada yenilgiye uğrattığı rakipleri tarafından vadeli zehir verilerek zehirlenen Şenlik en verimli çağında hayata veda etmiştir.  (Kırzığılu, 1942) Bu tebliğde Aşık Şenliğin Şiir ve hikayelerinden hareketle Kafkas Halk kültürünün Psikolojik boyutlarının ortaya konulması amaçlanmıştır. Kafkasya bölgesi çeşitli kavimlerin ve boyların harmanlandığı bir coğrafya olarak insan ilişkilerinin sıcaklığı, yoğunluğu ve sertliği bakımından davranış bilimleri açısından incelenmesi gereken bir bölgedir. Bir milletin hayatında o milletin milli varlığını oluşturan kültürünün özünden birşey kaybetmeksizin geliştirilmesinin önemi büyüktür. Çünkü bir milleti diğer milletlerden ayıran kültür unsurlarıdır. Bunlar milli yapıya bağlı kalmak şartıyla işlenip geliştirilebilir. Değişik ilimlerin değerlendirme ve yorumlarıyla incelenebilir.  (Kurt, 1990) Kafkas halk kültünün yansıtılması açısından Aşık şenliğin eserlerinin tercih edilmesinin iki sebebi vardır. birincisi; bu eserlerin çok iyi biliniyor almaları, yani halk hafızasında yaşayabilmeleri; ikincisi, Kafkas halk kültürünü çok iyi yansıtıyor almaları. Bu tebliğde Psikolojik unsurlar olarak; duygular ve güdüler, gelişim ve eğitim, Soyaçekim ve çevre, Kişilik ve uyum ile kişiler arası ilişkiler ele alınmıştır. Tebliğ boyutunda bu sınırlandırma yapılmıştır.		Rüya-yı kalemde yattığım yerde Neçe yüzmin hayal güşuma geldi Üğbe üğ cismime saldı bir ateş Sevdiğim salatın düşuma geldi   Aynına  geymişti gaflet lüzumu Kör oluban açmayaydım gözümü Bir tagayyır keyfte gördüm özümü O kadar möhübbet hoşuma geldi   Şenlik em hakine gettim yüzünen Bir kelme danıştım şirin sözünen Hayıt ki bakmadım kıyar gözünen Sürahi gameti karşıma geldi.   Yığılan ahbaplar yaren yoldaşlar Bir sağalmaz derde düştüm bu gece Hikmet-i pir ile ab-ı zülalden Kevser bulağından içtim bu gece   Kudret mektebinde verdiler dersi Zahirde göründü arş ile kürsü Hıfzımda zapt oldu arabi farşi Lügat-i imrani  seçtim bu gece   Sefil Şenlik haktan buldu kemali Bu fikirle vasf-ı halin demeli Bedirlenmiş gördüm güzel cemali Tagayyır hal oluf şaştım bu gece
Ülkemizde milli kültür ürünleri üzerinde Psikolojik tahliller yapma eğilimi son yıllarda görülmeye başlanmıştır. Birçok alanda olduğu gibi Türk aydını bu alanda da yeni yeni bilinçlenmektedir. Yeni nesillerin milli kültür değerlerimize karşı azalan ilgilerinin yeniden arttırılmasında davranış bilimleri açısından yapılacak değerlendirmelerin etkili olacağına inanıyoruz. Tebliğin bu doğrultuda etkili olmasını temenni ediyorum. Aşık Şenliğin eserlerinde psikolojik unsurların yoğunluğu hikayeleri ve şiirleri dinlerken veya okurken hemen hissedilmektedir. Şenliğin şiirlerini müzik eşliğinde seslendiren aşıkların bölge halkı tarafından tercih edilip aranması bunu kanıtlamaktadır. Prof. Dr. Ensar Aslan’ın doktara çalışması olarak yayımlanan eserin giriş kısmına almış olduğu dörtlük psikolojik unsurlar açısından yoğunluğu yansıtan tipik bir örnektir. İster ihtiyar ol ister nevcivan Bu dünyada baki kalan öğünsün Meraksız, fikirsiz, gamsız her zaman Başatan şad olufgülen öğünsün
Yukarıdaki dörtlükte Şenlik Baba, yaşlı ve genç her insanın ölümlü olduğunu; insanların her zaman neşeli ve mutlu olmalarının mümkün olmadığını; bunun yanında gam ve kederin insanlar için var olduğunu çok veciz bir şekilde ifade etmiştir. Bu ifadeyi ancak insanı çok iyi bilen biri kullanabilir. Ölüm düşüncesi yanında mutluluğu arama eğilimini yansıtan bu dörtlük üzerine konferans verilebilir. Ancak biz bu eğilimin temelindeki güdülere değinmekle psikolojik boyutu irdeleyeceğiz. Bireyi biyolojik, sosyal ve psikolojik bir ihtiyaçla ilgili amaçlı bir davranışa yönelten iç etkilere güdü adını veriyoruz. Herhangi bir güdünün engellenmesi veya gereklerinin yerine getirilmesi durumunda bireyde meydana gelen haz ve elem cinsinden intibalara ise duygu adını veriyoruz. Şenlik insan hayatında önemli bir yer tutan duygu ve heyecanları çok yoğun olarak yaşamış; bu duyguları eserlerine yansıtmıştır.
Gel sennen vefadar olah gezme kenar sevdiğim Gameti camçırah daşı, gaddi fenar sevdiğim Her hışmın kar etti cana, gazabın yıhdı meni Dürri yekte kemandarsan, ehli hüner sevdiğim		Ela gözlüm meni mecnun eyledin Humarranıf şerhoş bahma bir yana Men ezzinem bir yana Tara zülfün bir yana Bir od saldın üreğimin başına Gorhuram ki bir alışa bir yana Eğer bend olmasam zülfün teline Baş götürrem bu ölkeden bir yana
Burada hepsine yer veremediğimiz çok sayıda dörtlükte ve mısrada sevgiye geniş yer veren Şenliğin hikayelerinde de ana temalardan biri sevgidir. Hikayelerdeki erkek kahramanlar Latifşah, Sevdakar Şah, Salman Bey kendileri gibi soylu tabakadan kadınlara tutkuyla bağlanmışlardır. Hikayelerdeki kahramanlar, kendi hayatındaki aşık olma olayına benzer bir olay sonucunda aşık olmakta, sevgililerinin uğrunda zorlu maceralara atılmaktadırlar. Çok iyi bir hikaye müsannifi olan Şenlik olayların geçtiği mekan ve zaman konusunda da duyarlıdır. Psikoloji biliminin önemli konularından biri olan gelişim ve eğitim süreçleri konusunda da Şenliğin tutarlı tesbitleri vardır. Bir kız çocuğunun ana rahminden başlayıp mezara kadar devam eden gelişim sürecini;   Yandaki bir bölümü verilen 14 dörtlükten oluşan şiirinde çok iyi ifade etmiştir. Şenliğin hikayelerindeki erkek kahramanların doğumlarıyla ilgili olaylara verilen önem ve yetişmeleriyle ilgili tutumlar da ilginçtir. Mesala Latifşah tek başına eğitilmemekte, bir grup aynı yaştaki çocukla birlikte eğitilmektedir. Bu anlayış günümüzde de geçerlidir. Çocuklar başka çocuklarla birlikte bulunduklarında daha kolay eğitilmekte, sosyal yönden daha sağlıklı gelişmektedir. Hikayelerde çocukların eğitiminden sorumlu olanlara gösterilen saygı da eğitim açısından önemli bir geleneği vurgulaması açısından önemlidir. Şiirlerinde öğretici unsurlara da çok yer veren Şenlik; davranışlarıyla ve sözleriyle herkesi etkileyebilmiş bir şairimizdir.
Ana rahminden dünyaya gelende Yeni tıfıllanır taze kız olur Üç yaşından beş yaşına varanda Goyma gomşulara o bir söz olur   Gözel olan beş yaşında öğülür Yedisinde gonca gülden sayılır Sekizinde hilal kaşlar eğilir Vechi bedirlenir, humar göz olur.   Onbeşinde likap altta beslenir Onaltıda adı şanı seslenir Onyedide elçi gelir istenir Mezat bulur müşterisi yüz olur.   Kırküçünde gizli söyler sırrını Kırkbeşinde gözden salar erini Ellisinde “nene” diyer torunu Toylar mutfağında hep aşbaz olur     Yetmişüçde zeher olar yemeği Yetmişbeşte gözden çıhar emeği Sekseninde geyer keten köğneği Donu çitten eğinceği bez olur.   Doksanbeşte Şenlik söyler sözleri Yüz yaşında çıkar kuzu dişleri Baş yastığı olur ocak taşları Tüstü değer, var endamı his olur.		Manasız mantıksız sözü bilmenin faydası ne Az anlayıp çok söyleyip gülmenin faydası ne İtibar dediğin elde bir muhalif şişedir Beyhude kaldırıf taşa çalmanın faydası ne   Bilde tekbir gabul olmaz niyazı mağfirete Galbe tastik eşlemektir sıdk ile itikata Ab-ı umman kenarında baş eğip ibadete Turabtan teyemmüm alıp gılmanın faydası ne Biçare pervane bilmez kasti sitem olanı Garazı gazzap şamına başı candan dolanı İste seni isteyeni tanı gadir bileni Hürmetsiz teklifsiz yere gelmenin faydası ne   İlacı namümkün olur başa gelen gaderin Haşre dek acısı gitmez ihtiyacı kederin El içinde şöhret bulan şerafetli pederin Mülkünde nahalef evlat kalmanın faydası na   Sefil Şenlik aşk ucundan düşüp gaflet habına Derinununde mülheza-yı derç eyler hesabına Reyis-i nadan sefine düşer gam girdabına Dalgası şaşkın deryaya dalmanın faydası ne
Seyragıfıbu mecliste görende Başına bir tufan tutmak isterem Ya onu bu yerden sürgün eyleyin Ya men bu diyardan itmek isterem   Bel bağlama aslı hariç olana Yaman günde seni verer talana Men sarrafam lal kadrini bilene Aşgın metahını satmak isterem   Sefil Şenlik eserlenip duranda Hakkın ismi ezber oluf Guran da Aşkın ülüzgarı  manga vuranda Şeyda bülbül kimi ötmeh isterem		Bir köy düğününde Aşık Kılıçcı Mustafaya söylediği sözleri incelediğimiz zaman çok sinirli olmasına rağmen hicvetme konusunda ne kadar güçlü olduğunu görmek mümkündür. Ey aşık düşün sözünü seni müşkül hal eylerem Gurudur nutku nefesin elfazını lal eylerem Min tümenlik fiyetini endirer bir pul eylerem El içinde itkin salar meskenini çöl eylerem.   Mademki dilin lal imiş ne üçün alıfsan sazı Derununda dere eyleyip düşünüp deseydin sözü Özünü bilmez bedasıl cismime salıfsan közü Ustadıma tan edenin hemişe garadı yüzü   Baharda tüyün dökende benzersen bir gırhıh taya Akrep olsan esma ohur döndererem tosbağaya Gul Şenlik’in bu töhmeti dohunsa dağı eridir Zebun kestenkele kimi süysününü gıl eylerem